Դուք նրան տեսե՞լ եք

Այո՛, կառամատույցին նստած` նա փնտրում է...

                  Կինն այնտեղ էր: Այլևս ոչինչ իր աչքից չէր վրիպում :

                  Պատմությունը կարող է փակել իր աչքերը, ինչպես նաև դրանք  կկոցել` փոխելով ստվերների ուրվապատկերը: Պատմությունը կարող է նաև իրադարձություններն անճանաչելիորեն խեղաթյուրել: 

                   Մինչդեռ, նա երբեք չի կարող խուսափել ո՛չ  տեսածից, ո՛չ էլ ժամանակից: Այդ կնոջ հայացքից տեղեկացա` ինչ էր տեղի ունեցել Իզմիրում 1922-ին թուրքական բանակի պաշարման ժամանակ. հայերը ստիպված էին մնալ իրենց տներում : Այդ ժամանակ մայթեզրերում նստած թուրք զինվորներին զովացուցիչ ըմպելիք մատուցելով` հարևաններն առարկում էին. «պատշգամբի ներքևում ապրողները հայեր են, իսկ աջ կողմի տան բնակիչները` քրիստոնյաներ»: Նրանք այդպիսով պատսպարվելու հույս ունեին, մինչդեռ թուրքական յաթաղանը նրանց նույնպես հնձեց :

                   Մյուսները, չվախենալով արգելքներից, գաղտնի իրենց հայ ընկերներին ջուր և ուտելիք էին բերում: Սովորաբար կենսախինդ տները դարձել էին մահվան շեմեր: Հայերը փորձում էին փախչել, թաքստոց գտնել հեռավոր բարեկամների, ընկերների մոտ: Հետո նրանք տեղեկացան, որ ֆրանսիական, իտալական և եվրոպական այլ երկրների նավերը ժամանում էին` իրենց բնակիչներին տարհանելու: Թուրքական բանակի գրոհը չէր ուշանալու:  

                     1922թ. սեպտեմբերի 13-ին բանակն այրեց քաղաքը: Մարդիկ լքեցին իրենց բոլոր թաքստոցները` փորձելով հասնել այն կառամատույցներին, որտեղ սակայն ֆրանսիացի և իտալացի ռազմիկները բավական չէին` նրանց պաշտպանելու համար: 

                       Թուրք զինվորները մտնում էին տները, սրի տակ առնում և ավերում ամեն ինչ: Նրանք ցեղասպանությունն իրականացնում էին` դրա առաջին կանոնը կիրառելով` խարխլել ընտանեկան կառուցվածքը, բաժանել տղամարդկանց, կանանց և երեխաներին: 

                       Տղամարդիկ սպանվում էին կամ գնացք նստեցվում` գնալով դեպի անհայտություն, ուր մահն ամեն վայրկյան նրանց կյանքին կարող էր վերջ տալ: 

                        Որոշները թաքստոց էին գտել Սուրբ Էթիեննի գրիգորյան տաճարում, այնտեղ հեծեծում և գոռում էին:  Միևնույն ժամանակ թուրք զինվորները տենչանքից փայլող աչքերով ասում էին. « Ձեր Աստվածը մահացել է» և հափշտակում էին օրիորդներին` բռնաբարելու համար:

                        Եկեղեցու զանգերն ամենուրեք հնչեցին օգնություն հայցելու համար, սակայն կոչին ոչ ոք չարձագանքեց. աշխարհը խուլացել էր: 

              Դեռևս մեր օրերում սեպտեմբերի 13-ի գիշերները Սուրբ Եթիենի զանգերը հնչում են, սակայն մայր եկեղեցին խուլ ու համր է մնում: 

             1922թ. սեպտեմբերի 13-ի այդ կարմիր գիշերը լուսավորում էր կառամատույցին գտնվող կանանց և երեխաներին, որոնք նետվում էին դեպի կառամատույցը` նավ բարձրանալու համար:  Ֆրանսիացի ծովայիններն այնտեղ բացել էին դրոշները` փախչել փորձող բնակչությանը լավագույնս պաշտպանելու համար: Թուրք զինվորները շարունակում էին կրակել նրանց վրա, նշան բռնելով այն մարդկանց վրա, որոնք փորձում էին լողալով հասնել նավերին: Փախստականներին տարան Միթիլեն` Լեսբոսի կղզի, այնուհետև` Աթենք, այնտեղից էլ նրանք սփռվեցին աշխարհով մեկ: 

             Իզմիրի այդ  իրարանցման օրը Սիմոնը վեց տարեկան էր, քայլում էր իր հոր հետ, երբ մի փամփուշտ թռցրեց հոր գլխարկը` նրանց նետելով ինչ-որ մուտքի մոտ, որտեղից Սիմոնը նկատեց վրա հասնող և հորը բռնագրավող զինվորներին :   

              Մինչև երեկո Սիմոնը թաքնված էր մնացել աստիճանների տակ, այնուհետև, ցանկանալով միանալ ընտանիքին, նետվել էր փախչող ամբոխի մեջ և նավ բարձրացել :

             Նավի վրա Սիմոնը գտավ իր հորաքրոջն ու զարմիկներին և նրանց գնաց Արգենտինա :

              Մարդկային բարբարոսության մի ողջ ցանկ` կոտորածները, հրդեհները, թալաններն ու բռնաբարությունները սովորական զբաղմունք էր դարձել: Ոչինչ չէր կանգնեցնում անսահման հաճույքին տրված մարդկանց: Ո՛չ գեր եսը , ո՛չ բարոյականությունը, ո՛չ էթիկան, այլևս ոչինչ արգելք չէր հանդիսանում: Մարդկայինի սահմաններն անցած էին:

              Այդ նավերից մեկի վրա էլ հարցուփորձ անելով` մի կին տեղեկացավ, որ իր մայրը կառամատույցին նստած` իրեն էր փնտրում:  Ծեր կինը տեղեկացել էր, որ իր աղջիկն ու երկու թոռնուհիները փախել էին դեպի կառամատույցը, սակայն նրանց չէր գտել: Իր ընտանիքի փնտրտուքներով տարված` կինը հրաժարվում էր ընկրկելուց, նա շարունակելու էր որոնել` ամենուր նրանց զննելով, մինչև գտնելը:

               Ժամանակն իր դաշնակիցն էր, և իր ընտանիքը թույլ չէր տա մոռացության մատնվել. նա գիտեր, որ իր հետնորդները սերնդե սերունդ շարունակելու էին իրեն փնտրել:

Էլզաս, Օսվիչ 1942

             Տասնութամյա Հովհաննեսն աշխատում էր Էլզասում իր ծնողների նպարեղենի խանութում: Նա ընկերակցում էր Աննայի և Դավթի հետ : Երկուսն էլ հրեա էին և ներգրավված էին Դիմադրության շարժման մեջ:

             Մի երեկո խնջույքից վերադառնալիս Դավթի տան առջև նրանք ձերբակալվեցին, և մի քանի ժամում նրանց բոլոր հարաբերությունները խզվեցին:

             Հովհաննեսին հարցաքննեցին, ծեծեցին, այնուհետև վտարեցին դեպի Օսվիչ:

Երբ գնացքը հասավ  ճամբար, վագոնի դռները բացվեցին խլացուցիչ աղմուկով: Հովհաննեսը մյուսների նման վագոնից իջնելու համար ստիպված եղավ դուրս ցատկել: Այդ պահին նրա հայացքը հառեց դռան մուտ կանգնած գերմանացի փոխգնդապետի հայացքին :

             Փոխգնդապետը նրան ասաց. «Դու´, խոհարա´ր, այն կո՛ղմ գնա»: Հովհաննեսը խոհարարը չէր, սակայն փոխգնդապետն այդպես որոշեց: Բանտարկյալի նրա հագուստի վրա  եռանկյունաձև կապույտ նշան փաքցրեցին` որպես գերմանական կանոնների խախտման ցուցանիշ: Այդ պահին իր հանդիպած փոխգնդապետն մոտեցավ և հրամայեց իրեն հետևել: Նրա անունն Ադրիան էր: Նա Հովհաննեսին տարավ ճամբարի  եզրամասում մի տան մառան և հրամայեց ոչ մեկի աչքին չերևալ: Միայն փոխգնդապետը գիտեր, որ Հովհաննեսն այնտեղ էր, երեկոյան Հովհաննեսը նրան պետք է հանդիպեր իր մահճակալում:

                  Օրվա ընթացքում նա ժամեր շարունակ փեղկի ճեղքից նայում էր ճերմակած մազերով մի կնոջ, որն իրեն էր զննում: Նրանք հետզհետե սկսեցին հայացքներով երկխոսել: Կինը գիտեր ճամբարի ողջ անցուդարձի մասին և Հովհաննեսին բազում տեղեկություններ հայտնեց: Հովհաննեսը բացահայտեց, որ կենդանական թագավորությունում մարդն ամենազազրելի կենդանին էր:

                    Պատճառը գուցե խոսելու կարողությունն էր: Կինը Հովհաննեսին պատմեց, որ մի օր նա նայում էր, թե ինչպես մի կին իր աղջկա հետ դրսում ձյունն էր մաքրում, երբ անցնող մի զինվոր իր զենքով մեկ ձեռքով կրակեց  երեխայի վրա, մինչդեռ մյուս ձեռքով նա շոյում էր իր սեռական օրգանը:       

                      Այդ կինը Հովհաննեսին տեղեկացրեց, որ մարմինների կոտորածն անշուշտ առկա էր, սակայն ողջ մնացածների հոգիների կոտորածը շարունակվում էր սերնդե սերունդ:

                       Մի առավոտ այդ կինը նրան ասաց նաև, որ աղջիկ էր ծնվել : Հովհաննեսը դրա մասին պատմեց Ադրիանին: Վերջինս անմիջապես սկսեց երեխային փնտրել և հայտարարելով, որ խոսքն իր իսկ աղջկա մասին էր, փոքրիկին հանձնեց ճամբարից դուրս ապրող ֆերմերների մի զույգի:

                        Հետզհետե երկու մարդկանց միջև ընկերություն էր ձևավորվել: Ադրիանը տղային խոստովանել էր, որ նա մարդկանց օգնում էր դուրս գալ ճամբարից և հարակից գործարանում առաջարկում էր աշխատանք` նրանց այդպիսով ապրելու հնարավորություն տալով: Հովհաննեսը փորձեց տեղեկանալ, թե ինչ էր պատահել իր ընկերներին. Աննան վտարվել էր Տրեբլինկա, Դավիթը` Դաշո, այնուհետև…..լռություն:

                        Մի օր Ադրիանը Հովհաննեսին հայտնեց, որ իրեն հաջողվել էր նրա բոլոր հետքերը մաքրել: Հովհաննեսի անունն այլևս ցուցակներում չկար, նրան հաջողվել էր Հովհաննեսին թաքցնել ճամբարի ղեկավարության աչքերից:

Շատ չանցած` երկուսն էլ ճանապարհ ընկան` դեպի ազատություն:   

                         Ծեր կինը շարունակ այնտեղ էր: Նա անտեսանելի էր: Նստած` կինը շարունակում էր փնտրել, զննում էր դիակիզարանների ծխնելույզներից դուրս եկող ծխի քուլաները: Դրանցում նա փորձում էր ճանաչել իր աղջկան, թոռնուհիներից մեկին, կամ գոնե իր ընտանիքի անդամներից մեկին…

                         Սակայն ձևավորվող պատկերներն այնքան հարազատ տեսք էին ընդունում, որ կինը միաժամանակ ճանաչում էր բոլորին և չէր ճանաչում ոչ մեկին:

Ռվանդա 1994

                          Ծիածանի գույներով զոլավոր գորգին նստած, նարնջագույն շալը կանաչ ծաղիկներով սպիտակ զգեստին փաթաթած`մի ծեր կին փնտրում էր...իր ընտանիքը:

                            Վրանը տնկված էր կիսատափաստանային հողերի մեջտեղում, հողը կարմիր էր, տնված էին մի քանի թփուտներ: Կինը չէր կարողանում շարժվել, ավազե մի փոթորիկ բախվում էր վրանին:   

                              Շիկակարմրմավուն այդ թնդյունի մեջ միաժամանակ բոլոր կողմերից մարդիկ էին գալիս : Այդ ծեր կինը երբեք այդքան շոգ վայրում չէր եղել: Նա կարծում էր` ընկել է Սատանայի կաթսան.  ջուրը գոլորշիանում էր մատուցվելուն պես, ասես երկնքի ծարաված աստվածներն ու սատանաները ջուր էին խմում :

                              Տուցիները փախչում էին  Ռվանդայից, տներն այրվում էին, կրակի բոսորը միախառնվում էր ավազի շիկակարմրի հետ:  Աֆրիկայի սիրտը բաբախում էր ողջ ուժգնությամբ, այն հանկարծակիի էր եկել: Դա նման էր սրտի կաթվածի, այն հողում ճեղքեր էր ստեղծում, արյունը հոսում էր` առվակների վերածվելով: Մարմիններից դուրս պրծած հոգիները միմյանց կառչած` լողում էին արյան այդ առվակների վրայով: Նրանք գնում էին դեպի հավիտենություն....

                                Տարբեր տարիքի հութուները խմբով խմում էին իրենց ձեռքի տակ ընկած ալկոհոլային խմիչքները, իսկ տղամարդիկ, կանայք և երեխաները, բոլոր  զրկանքները կրելով, վերածվել էին առարկաների:

                                 Աշխարհի բոլոր քաղաքական գործիչները մայր եկեղեցու նման կրկին լռել էին. արդյո՞ք մարդասպանների վայրագ հրճվանքը դարձել էր նաև իրենց սեփական հրճվանքը: 

                                   Ծեր կինը նկատեց, որ հեռվում մոտ հինգ տարեկան մի տղայի, որին մոտենալու նշան արեց: Որքան երեխան առաջ էր գալիս, այնքան խոշոր էին բացվում նրա աչքերը : Նրա շրթունքները սկսեցին հետ քաշվել` ականջների ծայրերին դիպչելու համար: Տղան կարծում էր` գտել էր իր տատիկին: Ծեր կինը, վաղուց ի վեր հարմարված լինելով երկարատև ճանապարհորդություններին և մեծ փոփոխություններին, նրան չհուսահատեցնելու համար սկսեց փոխել իր աչքերի գույնը: Նրա աչքերը հետզհետե սևացան, այնուհետև նա փոխեց նաև իր մաշկի գույնը, որն ավելի մգացավ, նրա շրթունքները հետզհետե ուռչեցին: Այդ ամենը վկայում էր նրա բացահայտումների ուրախության մասին:

                                     Հենց որ երեխան իր ձեռքերում հայտնվեց, կինը նրա համար շիլա  պատրաստեց անձրևի չնչին ջրով: Նրանք միասին էին, երեխան ուտում էր, իսկ կինը` երգում: Բայց հանկարծ նրանց մի անասելի ուժ բաժանեց միմյանցից:

                                   Հութուսները վերադարձել էին ճամբար` նագաններով, քլունգներով և մեխապատ մահակներով: Նրանք սկսեցին կոտորել, սակայն երեխան, դիակների տակ թաղված, ողջ էր մնացել: Նրան արթնացրին դիակները հոշոտող քաղցած շները: Ուժասպառ ծեր կինը միայն կարող էր հաստատել դաժանությունների այն ցուցակը, որն ուղղվում էր իր աչքի առջև: Դրանցից յուրաքանչյուրն իր բոլոր մանրամասնություններով կողք կողքի փորագրվելու էր քարի վրա` վկայակոչելով մարդկության տխուր և ամոթալի պատմությունը: 

 Սպանությունը եկավ համալրելու մարդկային վայելքների ցուցակը:  

Շապադմալալ

              Արգենտինա` ցեղասպանություններից, կոտորածներից և Եվրոպայի սովից մազապուրծ եղածների հյուրընկալության երկիր: Ատլանտյան ափին գտնվում է Շապադմալալը: Այդ տարածքը պատկանում էր Թեհուլչե ցեղի հնդիկ ցեղապետին: Շապադմալալ անունն այդ հողերին տրվեց տեղացիների կողմից, քանզի այդտեղ միմյանց են բախվում քամու տարբեր հոսանքներ:

                Սիմոնը մեկն էր այն ներգաղթողներից, որոնք հանգրվանել էին ավստրիական հողերում: Նա ցանկանում էր նշել իր իննսուն մեկ ամյակը և աշխարհասփյուռ յուրաքանչյուր ընտանիքի խնդրեց գալ իրեն միանալ Շապադմալալում: Եկել էին բոլոր վայրերից` Սան Ֆրանցիսկոյից, Աթենքից, Լոնդոնից, Բեռլինից, Կոսովոյից, Ռվանդայից: Բոլորը` երեխաները, թոռներն ու ծոռներն արձագանքել էին իր կոչին: Իր ընտանիքն այնքան էր ընդարձակվել, որ նա դժվարանում էր դրան հավատալ: Խառն ամուսնություններից տարագույն դեմքերի և մաշկերի, տարբեր լեզուների հետաքրքիր ալքիմիա էր ստեղծվել: Բոլորն էլ բազմալեզու էին: 

                    Սիմոնի ծննդյան տարեդարձը նշելու համար նրանք հավաքվեցին ծովափին գտնվող մեծ հյուրանոց-ռեստորանում: Ոմանք ծանոթություններ էին հաստատում` փորձելով վերագտնել իրենց միացնող արյունակցական կապերը: Այդ հրաշալի երեկոն երկինքն ազատվել էր ամպերից` իր թագավորությունը լուսնին թողնելու համար: Լուսինը, զարդարված իր լույսի ամենագեղեցիկ երանգներով, նույնպես հրավիրված էր խնջույքին: Նա հպարտորեն նայում էր ծովի վրա նետված իր արտացոլանքին ու հսկում հրավիրվածներին:

                     Բոլոր երկրների պարերն ու երգերը ներկայացում էին կազմում, անչափահասները շատ ուրախ էին զարմիկների, զարմուհիների և ընկերների հանդիպման համար: Նրանց մաշկը կյանքի բերկրանքից փշաքաղվել էր հազարավոր բժտիկներով:  

                      Լուսաբացից առաջ մեծ ընտանիքը որոշեց ափով քայլել: Ընտանիքն այնքան բազմամարդ էր, որ միջոցառման տպավորություն էր ստեղծում. կյանքն իր ողջ ուժով վերագնտում էր գոյություն ունենալու իր իրավունքը:  

                       Ժայռի ծայրին նստած մի կին նայում էր: Նա լսում էր հեռվից մոտեցող մի խմբի, որը երգում և խոսում էր: Կինը մի քանի երգերի խոսքերում հայտնաբերեց իր իմացած խոսքերը. նախկինում նա այդ բառերով երգել էր: Այնուհետև կինը լսեց տարբեր լեզուներով խոսակցություններ, որոնցով նաև ինքն էր խոսել: Նրա սիրտը պարուրվեց անվերահսկելի սրտխփոցով: Նա չգիտեր` ինչպես կանչեր մոտեցող մարդկանց:

                       ՀáÉÇ նման թևերը լայն տարածած պարող մի աղջնակ նկատեց ծեր կնոջը: Նա սկսեց հետաքրքրասիրությամբ կնոջը մոտենալ: Սպիտակամազ, կապտականաչավուն աչքերով կինը հագնված էր ինչպես իր մեկնելուց առաջ. հագին մոխրագույնի բոլոր երանգներով խորանարդիկներով զգեստն էր:

                Աղջնակն ու ծեր կինը, ձեռքները տարածած, մոտեցան միմյանց : Նրանք միմյանցից հարցրեցին իրենց անունները : Թամարան և Կանդելարիան գկրախառնվեցին:

                «Գիտե՞ս ես ով եմ: Ես քո նախատատն եմ: Արի՛ ինձ մոտ, փոքրիկս » :

Մեծ ընտանիքը կանգ էր առել, նա հազիվ էր կարողանում զսպել շունչը` նայելով տեսարանը: Կանդելարիան շրջվեց և նրանց ճչաց արագ մոտենալ. «սա իմ տատի˜կն է»: Ընտանիքը սկսեց կնոջը մոտենալ, միաժամանակ ծեր կինը նրանց ձեռքով նշաններ էր անում : Սիմոնը խմբի գլխամասում էր : Հենց որ նա մոտեցավ ծեր կնոջը, վերջինս նրան ասաց. «Սիմո՛ն, որդի՛ս, ե՛կ այստեղ»:

                    Նրանք փոխվել էին, սակայն նրանց աչքերը նույնն էին մնացել: Նրանց հանդիպման հուզմունքը հողին ստիպում էր դղրդալ, ծառերը սկսել էին  թափահարել իրենց սաղարթները, որոնք ասես ծափաhարում էին: Ծեր կինը նրանց մեկ առ մեկ կանչեց. Թոմա՛ս, ամենափոքրի՛կ, Խուա՛ն եկե՛ք գրկախառնվենք, Մարի՛ա, Սի՛լվիա, Գիժի, Ջոննի, Ալեկա, Էմիլիա, Անիտա, Էդգար, Լուիզա, Վենե, Բեատա, Կամիլիա, Ահարոն, Բիլհա, Եփրեմ, Ամի, Դելիլա, Ավիել, Հադասա, Բարուկ, Իրիս, Բենիա, ……

Juan Carlos Der Dadjadian

¿La vieron?

Sí, sentada en el muelle, buscaba…

Sentada estaba allí. Nada escaparía a su mirada….

La Historia puede cerrar los ojos, tanto como ella puede entreabrirlos para deformar los hechos, cambiando el contorno de las siluetas. También puede retorcerlos en anamorfosis imposibles de reconocer. Sin embargo, lo que ya nunca más podrá hacer, es escapar a la mirada, ni tampoco al tiempo.

La mirada de esta anciana mujer me dijo que en Izmir, en 1922, durante la ocupación del ejército turco, los armenios estaban obligados a permanecer en sus casas. Durante ese tiempo, en las calles, sirviendo limonadas a los soldados turcos sentados en las veredas, los vecinos denunciaban: “los que viven en ese balcón, son armenios, los que viven en la casa de la derecha, son cristianos…” Creían que de esta forma se cubrían, pero el sable turco también los alcanzó.

Otros, desafiando las prohibiciones, llevaban a escondidas a sus amigos armenios, agua y comida. Las casas que habitualmente estaban llenas de vida, se convirtieron en antesalas de la muerte.

Los armenios trataban de huir, de encontrar refugio cerca de sus parientes lejanos o de amigos. Luego, supieron que barcos franceses, italianos y de otras naciones de Europa, llegaban para repatriar a sus propios ciudadanos.

Era una premisa, el ataque turco no tardaría en llegar.

El 13 de Septiembre de 1922, el ejército Turco incendia la ciudad. La gente abandona los refugios para intentar llegar a los muelles en donde los militares franceses e italianos no eran suficientes para protegerlos.

Los soldados turcos entraban en las casas saqueando y destruyendo todo a su paso. Ponían en marcha el Genocidio aplicando su primera regla: quebrar la estructura familiar separando a los hombres de las mujeres y los niños.

Los hombres eran asesinados o embarcados en trenes hacia la nada; la muerte los alcanzaba en cualquier momento. Algunos habían encontrado refugio en la Catedral Gregoriana de Saint-Etienne; la gente gritaba y gemía... mientras los soldados turcos, con los ojos brillando de codicia, decían. « ¡Su Dios está muerto! », y se llevaban a las jovencitas para violarlas.

Las campanas de la iglesia repicaban a más no poder, pero nadie respondía al llamado.

El mundo se había vuelto sordo.

En la actualidad, las noches del 13 de Septiembre, las campanas de la Iglesia Saint Etienne suenan, pero la Madre Iglesia permanece sorda y muda.

La noche roja de ese 13 de septiembre de 1922 reflejaba sus llamas sobre las mujeres y los niños que se precipitaban sobre el muelle para poder embarcar. Los marinos franceses habían desplegado allí banderas para proteger lo mejor posible a la población que trataba de huir. Los soldados turcos continuaban disparando sobre ellos, teniendo como principal blanco a los que intentaban llegar a los barcos nadando. Los rescatados, fueron llevados a Mytilene, la isla de Lesbos, y luego encaminados hacia Atenas, y desde allí partieron hacia el resto del mundo.

Simón tenía 6 años el día de la gran debacle de Izmir. Caminaba con su padre, cuando una bala atravesó su sombrero arrojándolo contra un portón, desde donde vio llegar a los soldados, que cargaron a su padre.

Hasta el anochecer Simón permaneció escondido bajo las escaleras, y luego, queriendo reunirse con su familia, fue arrastrado por la multitud que huía y se subió a un barco. En él, se encontró con su tía y sus dos pequeñas primas y así fue llevado a la Argentina.

Masacres, incendios, robos, violaciones... todo un catálogo de la barbarie humana se había dado cita. Nada detenía a esos hombres librados a un placer sin límites. Ni el superyó, ni la religión, ni la moral, ni la ética; pusieron un freno. Los mojones de la humanidad eran ineficaces, los límites habían sido franqueados.

Y fue a bordo de uno de estos barcos, preguntándose unos a otros, como una mujer supo que su madre, sentada sobre el muelle, la buscaba…   La anciana mujer supo que su hija y sus dos pequeñas nietas habían huido hacia el muelle, pero no las encontró. En búsqueda de su familia, se negaba a ceder. Iba a continuar buscando, examinando con las mirada entre toda la gente, hasta encontrarlas.

El tiempo era su aliado y su familia no la dejaría caer en el olvido. Ella lo sabía; de generación en generación, sus descendientes seguirían buscándola.

Alsacia, Auschwitz 1942.

Jean tenía 18 años, trabajaba en el almacén de sus padres en Alsacia. Compartía su cariño entre Anna y David. Los dos eran judíos y voluntarios de la Resistencia.

Una noche, cuando volvían de una fiesta, frente a la casa de David, fueron detenidos, y todas sus relaciones fueron apresadas en cuestión de horas.

Jean fue interrogado, brutalmente golpeado y luego deportado a Auschwitz.

En cuanto el tren llegó al campo, las puertas de los vagones se abrieron con un ruido ensordecedor. Como los otros, Jean debió saltar para bajar del vagón. En ese instante, su mirada se topó con la del oficial alemán que se encontraba en la salida.

El oficial le dijo: « ¡Tú, el cocinero, ponte allí! ». Jean no era cocinero, pero el oficial, así lo decidió.

Sobre sus ropas de prisionero, le pusieron un triángulo azul, signo de que había cometido una infracción grave contra las leyes alemanas. El oficial con quien había cruzado su mirada, se reunió con él y le ordenó que lo siguiera. Se llamaba Adrián. Lo llevó hasta el sótano de una casa, en un extremo del campo y le advirtió que no se dejara ver por nadie. El solo sabía que se encontraba allí. Por la noche, Jean debía reunirse con él en su cama.

Durante el día, pasaba horas mirando por la ranura de un postigo. Una mujer de cabello gris lo observaba. Progresivamente fueron dialogando con la mirada. Ella sabía todo lo que pasaba en el campo y le enseñó un montón de cosas.

Descubrió que el hombre era la bestia más inmunda del reino animal. ¿Tal vez lo era porque se trataba del único que tenía el uso de la palabra?

Ella le contó que veía a una mujer trabajar afuera con su hijita, limpiando nieve cuando un soldado que pasaba disparó con una mano sobre la niña, mientras con la otra acariciaba su sexo.

Esta mujer enseño, que existía la masacre de los cuerpos, es verdad, pero que también existían la masacre de las almas y estas masacres se perpetuaban en los sobrevivientes durante generaciones.

La mujer también le contó que una mañana había nacido un bebé. Jean le contó a Adrián. Rápidamente Adrián fue a buscar a la niña y declarando que se trataba de su propia hija, se la confió a una pareja de granjeros fuera del campo.

Poco a poco, se estableció una amistad entre los dos hombres. Adrián le confió que hacía salir hombres y mujeres del campo, que él proponía como empleados a una fábrica cercana, dándoles de esta manera, una oportunidad de sobrevivir. Jean intentó informarse acerca de qué sucedió con sus amigos. Anna había sido deportada a Treblinka, David a Dachau, luego… silencio.

Un día, Adrián le dijo a Jean que había logrado borrar todo rastro suyo. Su nombre ya no figuraba en las listas, y que lo había hecho desaparecer a los ojos de las autoridades del campo. Poco después, los dos; emprendieron un largo viaje hacia la libertad.

La anciana mujer siempre estaba allí. Sentada, continuaba buscando. Escudriñaba las formas del humo que salía de las chimeneas de los hornos crematorios. Intentaba reconocer a su hija o a alguna de sus nietas, o a alguien de su familia… pero las imágenes que se formaban tomaban formas tan familiares que las veía en todas y en ninguna al mismo tiempo.

Rwanda 1994

Sentada en el piso sobre una alfombra rayada con colores del arco iris, envuelta en un chal anaranjado sobre un vestido blanco con flores verdes, una anciana mujer buscaba. Buscaba a su familia...

El campo estaba ubicado en medio de tierras semiáridas. El suelo era rojo, salpicado con pequeños arbustos. Ella no podía moverse, una tormenta de arena se abatía sobre el campo. En medio de una algarabía bajo un cielo de polvo ocre naranja la gente llegaba de muchos caminos al mismo tiempo.

Esta anciana mujer nunca había estado en un lugar tan caluroso. Creía haber caído en la caldera del diablo. El agua se evaporaba tan pronto como se la servía, como si los Dioses y los Demonios del firmamento bebieran, sedientos.

Los Tutsi huían de Rwanda, las casas ardían, el color rojo del fuego se mezclaba con el ocre de la arena. El corazón de África latía con fuerza; había sido tomado por asalto. Era como una crisis cardiaca que comenzaba a producir fisuras. La sangre corría formando ríos. Las almas escapadas de los cuerpos, agarradas las unas a las otras y navegaban sobre rios de sangre.

Se reunirían en el infinito...

Los Hutu, hombres de todas las edades, bebían en grupos todo el alcohol que pasaba por sus manos, ebrios por el gusto de matar, bailaban y escupían, reían sin parar.

Un joven hombre babeando de placer contaba cómo en la Iglesia en donde los Tutsi habían encontrado refugio, él los había hecho explotar con granadas. Otro, orgulloso, contaba como había destripado una mujer, otros tres daban los detalles de la violación a una joven. Se alentaban entre ellos, exhibiendo su sadismo sin límites. Desesperada, la anciana mujer veía cómo la vida perdía sentido. Hombres, mujeres y niños librados a todo tipo de excesos, eran reducidos a simples cosas.

Los políticos del mundo entero, así como la Madre Iglesia callaron una vez más. ¿El placer feroz de los asesinos era quizás un eco de su propio placer?

La anciana percibió, a lo lejos, a un niño de unos cinco años y le hizo señas para que se acercara. Cuanto más se acercaba el niño, más grandes se abrían sus ojos; y sus labios comenzaron a ampliar hasta alcanzar los lóbulos de sus orejas. Creyó haber encontrado a su abuela. La mujer, acostumbrada desde hacía mucho a los largos viajes y a los grandes cambios, para no decepcionarlo comenzó a cambiar el color de sus ojos. De a poco se volvieron negros, luego cambió también el color de su piel, volviéndose más oscura, sus labios se dilataron poco a poco. Se podía leer en ellos la alegría del reencuentro.

Una vez que tuvo al niño en sus brazos, le preparó una especie de guiso con un poco de agua de lluvia. Se sentían bien juntos. El niño comía y la anciana canturreaba. Pero, de pronto, una fuerza increíble los separó a uno del otro.

Los Hutus que habían entrado al campo con machetes, azadas y palos con clavos, comenzaron a masacrarlos, pero el niño sepultado bajo los muertos, permanecía con vida. Horas después, los perros hambrientos que comían los cadáveres lo despertaron.

La anciana mujer, impotente, no podía constatar la lista de atrocidades que se alzaba frente a ella. Cada una se tallaría sobre piedra, trazo por trazo, unas al lado de las otras, escribiendo la triste historia de la humanidad.

El acto de matar, se agregaría al catálogo de placeres del hombre.

Chapadmalal

Argentina, tierra de cobijo de sobrevivientes de genocidios, masacres y del hambre en Europa. Sobre la costa atlántica se encuentra Chapadmalal. Estas tierras pertenecían al jefe indio de la tribu Tehuelche. El nombre  de Chapadmalal fue dado por los indígenas, ya que en este lugar se cruzan y se reúnen distintas corrientes de vientos.

Simón era un inmigrante entre tantos que encontraron amparo en estas tierras australes. Quería festejar sus 91 años y pidió a toda su familia diseminada por el mundo que se reuniera con él en Chapadmalal. Vinieron de todas partes: de San Francisco, de Atenas, de Londres, de Berlín, de Kosovo, de Rwanda. Hijos, nietos, bisnietos; todos respondieron a su llamado. Su familia se había vuelto tan grande, que apenas podía creerlo. Matrimonios mixtos habían logrado una alquimia sorprendente, distintos tonos de piel, diferentes lenguas y todos eran políglotos.

Para festejar el cumpleaños de Simón, se reunieron en el restaurante de un hotel, al borde del mar. Unos se conocían, otros no, charlaban entre ellos tratando de encontrar los lazos familiares que los unían. En esta noche magnífica, el cielo se despojó de sus nubes para dejarle el reinado a la luna. La luna, engalanada con sus más hermosas luces, también estaba invitada a la fiesta. Orgullosa, miraba su reflejo sobre el mar y observaba a sus invitados.

Bailes y cantos de todos los países componían el espectáculo. Los adolescentes estaban encantados de conocer primos, primas y amigos de unos y de otros. Danzas y cantos de diferentes países formaban el espectáculo. Los jóvenes adolescentes estaban felices de los encuentros entre primos, primas y amigos que estaban allí. La vida bullía con miles de burbujas sobre la piel. Esta noche quedaría para siempre en la memoria de todos.

Antes del amanecer, la gran familia decidió pasear por la playa. Eran tantos que parecían una manifestación: la vida retomaba con fuerza su derecho de existir.

Una anciana mujer sentada sobre una roca en la playa, observaba. Oía a lo lejos un grupo que se acercaba cantando y hablando. En las letras de algunas canciones, adivinaba letras que ella conocía, en otros tiempos ella las había cantado. Luego escuchó hablar en diferentes lenguas que también había hablado. Su corazón se desbocó con latidos incontrolables. Toda ésta gente que se acercaba, ¿cómo hacer para llamarlos?

Una niñita que bailaba con los brazos abiertos como un trompo, vio a la anciana mujer. Curiosa, empezó a acercarse. La mujer de cabellos blancos, de ojos azul-grisáceos, estaba vestida como en el día de su partida, un vestido a cuadros en todos los tonos de grises.

La pequeña niña se acercó a ella con los brazos abiertos y la anciana hizo lo mismo. Una le preguntó a la otra; ¿cómo te llamas? Tamara y Candelaria se besaron. ¿Sabés quién soy? Soy tu tatarabuela. Ven a mis brazos, hijita.

La gran familia se detuvo, a penas podía retener el aliento viendo aquella escena. Candelaria se dio vuelta y les gritó que vinieran pronto: « ¡Es la abuela! ». La familia comenzó a avanzar hacia ellas, mientras la anciana los llamaba con la mano. Simón iba primero. En cuanto se acercó a la mujer, ésta le dijo: « ¡Simón, hijo, ven! ». Habían cambiado tanto, pero sus ojos seguían siendo los mismos. La emoción del reencuentro hacía temblar la tierra, los árboles empezaron a agitar sus hojas a modo de aplauso. La anciana mujer los nombro uno a uno: Tomas, que era el recién nacido, Juan ven a darme un beso, Maria, Silvia, Gigi, Johnny, Aleka, Emilia, Anita, Edgar, Luisa, Véné, Béata, Camille, Aaron, Bilha, Ephraïm, Ami, Délila, Aviel, Hadassa, Baroukh, Iris, Benaya, ……..

Juan Carlos Der Dadjadian

                                                                                                            Paris, mayo 2008

Traducido al castellano por:

Valeria Arce Tosunian

Buenos Aires, junio 2008.

L’avez-vous vue ?

Oui, assise sur le quai, elle cherche…

Elle était là. Rien n’échapperait à son regard.

L’Histoire peut fermer les yeux comme elle peut aussi les entrebâiller pour déformer les faits en changeant le contour des silhouettes. Elle peut aussi tordre en anamorphoses méconnaissables les événements. Cependant, ce qu’elle ne pourra jamais faire, c’est d’échapper au regard, pas plus qu’au temps.

Le regard de cette vieille femme m’a appris qu’à Izmir en 1922 pendant l’occupation de l’armée turque, les Arméniens étaient dans l’obligation de rester chez eux. Pendant ce temps, dans les rues, en servant des limonades aux soldats turcs assis sur les trottoirs, des voisins dénonçaient : « ceux qui habitent en dessous du balcon sont arméniens, ceux qui habitent la maison à droite sont chrétiens …» Ils croyaient ainsi se mettre à l’abri, mais le glaive turc les faucha aussi.

D’autres, bravant les interdits, amenaient en cachette à leurs amis arméniens de l’eau et de la nourriture. Les maisons habituellement pleines de vie étaient devenues  des antichambres de la mort.

Les Arméniens essayaient de fuir, de trouver refuge auprès de parents éloignés, d’amis. Puis ils apprirent que des navires français, italiens et d’autres pays d’Europe arrivaient pour rapatrier leurs ressortissants.

L’assaut de l’armée turque n’allait pas tarder.

Le 13 septembre 1922, l’armée incendia la ville. Les gens quittèrent tous leurs refuges pour tenter de rejoindre les quais où les militaires français et italiens n’étaient pas en nombre suffisant pour les protéger.

Les soldats turcs entraient dans les maisons, saccageaient et détruisaient tout sur leur passage. Ils mettaient en place le génocide en appliquant sa première règle : rompre la structure familiale, séparer les hommes des femmes et des enfants.

Les hommes étaient tués ou embarqués dans des trains allant vers le néant, la mort pouvant les cueillir à tout instant. Certains avaient trouvé refuge dans la cathédrale grégorienne de Saint-Etienne, ils gémissaient, criaient, pendant que les soldats turcs, les yeux brillants de convoitise, disaient : "votre Dieu est mort!", et enlevaient les jeunes filles pour les violer.

Les cloches de l’église sonnèrent à tout va pour demander de l’aide, mais personne ne répondit à l’appel, le monde était devenu sourd.

De nos jours encore, les nuits du 13 septembre les cloches de l’Eglise Saint Etienne sonnent, mais la mère Eglise reste sourde et muette.

La nuit rouge de ce 13 septembre 1922 reflétait ses flammes sur les femmes et les enfants qui se précipitaient sur le quai pour pouvoir embarquer. Les marins français y avaient déployé des drapeaux en avant-poste pour protéger au mieux la population qui tentait de fuir. Les soldats turcs continuaient à tirer sur eux, ciblant ceux qui tentaient de gagner les navires à la nage. Les rescapés furent amenés à Mytilène, l’île de Lesbos, puis acheminés à Athènes ; de là ils partirent à travers le monde.

Simon avait 6 ans le jour de la grande débâcle d’Izmir, il marchait avec son père lorsqu’une balle  percuta le chapeau de celui-ci, les projetant dans l’entrée d’une porte cochère d’où il vit les soldats arriver et charger son père.

Jusqu’au soir Simon était resté caché sous les escaliers, puis voulant rejoindre sa famille, il avait été emporté par la foule qui fuyait et embarqué dans un bateau. Sur celui-ci, il retrouva sa tante avec ses deux petites cousines et fut emmené avec elles vers l’Argentine.

Massacres, incendies, vols, viols, tout le catalogue de la barbarie humaine était au rendez-vous. Rien n’arrêtait ces hommes livrés à un plaisir sans limites. Ni le surmoi, ni la religion, ni la morale, ni l’éthique, plus rien ne faisait barrage. Les bornes de l’humanité étaient inefficaces, les limites étaient franchies.

Ce fut à bord d’un de ces navires, en demandant des nouvelles les uns aux autres, qu’une femme apprit que sa mère, assise sur le quai la cherchait…  La vieille femme avait su que sa fille et ses deux petites-filles avaient fui vers le quai, mais elle ne les avait pas retrouvées. En quête de sa famille, elle refusait de céder, elle allait continuer à chercher scrutant du regard partout dans le monde, jusqu’à les retrouver.

Le temps était son allié et sa famille ne la laisserait pas tomber dans l’oubli; de génération en génération, elle le savait, ses descendants continueraient à la chercher.

Alsace, Auschwitz 1942.

Âgé de 18 ans, Jean travaillait dans l’épicerie de ses parents, en Alsace. Il partageait son amour entre Anna et David. Tous deux étaient juifs et engagés dans la Résistance.

Un soir au retour d’une fête, devant la maison de David ils furent arrêtés, et toutes leurs relations furent raflées en quelques heures.

Jean fut interrogé, brutalement frappé, puis déporté vers Auschwitz.

Lorsque le train arriva au camp, les portes des wagons furent ouvertes dans un vacarme assourdissant. Comme les autres, Jean dût sauter pour descendre du wagon. A cet instant, son regard s'accrocha à celui de l’officier allemand qui se tenait à la sortie.

L’officier lui dit : « Toi, le cuisinier mets-toi là ! ». Jean n'était pas cuisinier, mais l'officier en décida ainsi.

Sur sa tenue de prisonnier, on lui mit un triangle bleu, signe qu’il avait commis une infraction contre les lois allemandes. L’officier dont il avait croisé le regard le rejoignit alors et lui ordonna de le suivre. Il s’appelait Adrian. Il le conduisit dans la cave d’une maison, en bordure du camp et lui donna l'ordre de ne se faire remarquer de personne. Lui seul savait qu’il était là ; le soir, Jean devait le rejoindre dans son lit.

Durant le jour, il passait des heures à regarder, par la fente d’un volet, une femme aux cheveux gris l’observait. Progressivement, ils se mirent à dialoguer par le regard. Elle savait tout ce qui se passait dans le camp, et lui apprit énormément de choses.

Il découvrit que l’homme était la bête la plus immonde du règne animal. Peut-être était-ce parce qu’il était le seul à faire usage de la parole ?

Elle lui raconta qu’elle regardait une femme travailler dehors, avec sa fillette, à déblayer de la neige quand un soldat qui passait avait tiré d’une main sur l’enfant avec son arme, tandis que de l’autre main, il se caressait le sexe.

Cette femme lui apprit qu’il existait le massacre des corps, certes, mais que celui des âmes se poursuivait sur les survivants pendant des générations.

Cette femme lui raconta aussi un matin qu’une petite fille était née. Jean en parla à Adrian. Aussitôt celui-ci s’en fut chercher l’enfant et, déclarant qu’il s’agissait de sa propre fille, la confia à l’extérieur du camp à un couple de fermiers.

Peu à peu, une amitié s’était créée entre les deux hommes. Adrian lui avait confié qu’il faisait sortir du camp des hommes qu’il proposait à  l’embauche à l’usine toute proche, leur offrant ainsi une chance de survie. Jean tenta de s’informer de ce qu’étaient devenus ses amis, Anna avait été déportée à Treblinka, David à Dachau, puis… silence !

Un jour, Adrian annonça à Jean qu’il était parvenu à effacer toutes ses traces. Son nom ne figurait plus sur les listes, il avait réussi à le faire disparaître aux yeux des autorités du camp. Peu après, tous deux entreprirent un long voyage vers la liberté.

La vieille femme était toujours là, invisible. Assise, elle continuait à chercher, scrutait les formes des fumées sortant des cheminées des fours crématoires. Elle tentait d'y reconnaître sa fille ou l'une de ses petites-filles, quelqu’un de sa famille enfin… mais les images qui se formaient prenaient des formes si familières qu’elle les voyait tous et personne à la fois.

Rwanda 1994

Assise par terre sur un tapis rayé aux couleurs de l'arc-en-ciel, entourée d’un châle orange sur une robe blanche à fleurs vertes, une vieille femme cherchait, elle cherchait sa famille…

Le camp était planté au milieu de terres semi-arides, le sol était rouge, parsemé de quelques arbustes. Elle ne pouvait pas bouger, une tempête de sable s'abattait sur le camp. Dans un brouhaha ocre orangé des gens arrivaient de tous les chemins à la fois.

Cette vieille femme n'avait jamais connu un endroit si chaud. Elle pensait être tombée dans la chaudière du diable ; l'eau s'évaporait sitôt servie comme si les dieux et les démons du firmament s’abreuvaient, assoiffés.

Les Tutsi fuyaient le Rwanda, les maisons brûlaient, le rouge du feu se mélangeait à l’ocre du sable. Le coeur de l'Afrique battait à toute allure, il était pris d'un sursaut. C’était comme une crise cardiaque qui sur la terre commençait à creuser des fissures, le sang s’écoulait formant des ruisseaux. Les âmes échappées des corps, agrippées les unes aux autres, naviguaient sur ces ruisseaux sanglants. Elles allaient rejoindre l’infini…

Les Hutu, hommes de tous âges, buvaient en groupe tous les alcools qui leur passaient dans les mains, ivres du goût du meurtre, ils dansaient, crachaient, riaient sans retenue. Un jeune homme bavant de plaisir  racontait comment, dans l’Eglise où les Tutsi avaient trouvé refuge, il les avait fait exploser à coup de grenades. Un autre, fier, racontait comment il avait éventré une femme, trois autres donnaient les détails du viol d’une jeune fille. Ils s’encourageaient mutuellement, exhibant leur sadisme sans limites. Désespérée, la vieille femme voyait la vie perdre son sens. Hommes, femmes et enfants, livrés à tous les excès, étaient réduits à n’être que des choses.

Les hommes politiques du monde entier, tout comme la mère Eglise s’étaient tus encore une fois. La jouissance féroce des assassins faisait-elle écho à leur propre jouissance?

La vieille dame aperçut, au loin, un petit garçon âgé d’environ cinq ans, elle lui fit signe de s’approcher.

Plus l’enfant avançait, plus il ouvrait grand les yeux, et ses lèvres commencèrent à s’étirer pour aller rejoindre l’aube de ses oreilles. Il croyait avoir retrouvé sa grand-mère. La vieille dame, habituée depuis le temps aux longs voyages et aux grands changements, pour ne pas le décevoir commença à changer la couleur de ses yeux. Ils devinrent progressivement noirs, puis elle changea aussi la couleur de sa peau, elle devint foncée, ses lèvres se dilatèrent peu à peu. On pouvait y lire la joie des retrouvailles.

Une fois l’enfant dans ses bras, elle lui prépara une tambouille à l’aide d’un peu d’eau de pluie. Ils étaient bien ensemble, l’enfant mangeait et la vieille dame chantonnait. Mais, tout à coup, une force inouïe les arracha l’un à l’autre.

Les Hutus étaient rentrés dans le camp avec des machettes, des houes et des gourdins cloutés. Ils commencèrent à massacrer, mais l’enfant enseveli sous les morts, était resté en vie. Des chiens affamés qui mangent les cadavres le réveillèrent ensuite.

La vieille femme impuissante ne pouvait que constater la liste des atrocités qui se  dressait devant elle. Chacune allait se graver sur la pierre, trait par trait, les unes à côté des autres, consignant la triste et honteuse histoire de l’humanité.

L'acte de tuer, est venu s’adjoindre au catalogue des jouissances de l'homme.

Chapadmalal

Argentine, terre d’accueil des rescapés des génocides, des massacres et de la  famine en Europe. Sur la côte atlantique, se trouve Chapadmalal. Cette terre appartenait au chef indien  de la tribu Tehuelche. Le nom de Chapadmalal fut donné à ces terres par les indigènes car dans ce lieu se croisent et se rencontrent divers courants de vents.

Simon était un immigré parmi tous ceux qui ont trouvé accueil sur ces terres australes. Il  voulait fêter ses 91 ans et demanda à toute sa famille éparpillée dans le monde de venir le rejoindre à Chapadmalal. Ils étaient venus de partout : de San Francisco, d’Athènes, de Londres, de Berlin, du Kosovo, du Rwanda. Enfants, petits-enfants, arrière-petits-enfants, tous avaient répondu à l’appel. Sa famille était devenue si vaste qu’il avait du mal à le croire. Des mariages mixtes avaient réussi une alchimie étonnante, de teintes de peaux diverses, des langues différentes et tous étaient polyglottes.

Pour fêter l’anniversaire de Simon, ils se réunirent dans un grand hôtel-restaurant au bord de la plage. Les uns faisaient connaissance avec les autres, essayant de retrouver les liens de parenté que les unissaient. En cette soirée magnifique, le ciel s’était dépouillé de ses nuages pour laisser son royaume à la lune. La lune, apprêtée de ses plus belles lumières, était aussi conviée à la fête. Fière, elle regardait son reflet sur la mer et veillait sur ses convives.

Des danses et des chants de tous pays composaient le spectacle, les jeunes adolescents étaient ravis des rencontres entre cousins, cousines et amis des uns et des autres. La vie pétillait de mille petites bulles à la surface de leur peau. Cette soirée allait rester à jamais dans la mémoire de tous.

Juste avant l’aube, la grande famille décida de se promener au bord de la plage. Elle étaient si nombreuse qu’on aurait dit une manifestation : la vie reprenait avec force son droit à l’existence.

Une vieille femme assise sur un rocher au bord de la plage, regardait. Elle entendait de loin s’approcher un groupe qui chantait et parlait. Elle décela dans les paroles de certains chants, des paroles qu’elle connaissait : jadis elle les avait chantées. Elle entendit ensuite parler des langues différentes qu’elle aussi avait parlées. Son cœur s’emballa dans un battement incontrôlable. Tous ces gens s’approchaient, mais comment faire pour les appeler ?

Une fillette qui dansait les bras écartés comme une toupie, aperçut la vieille femme. Curieuse, elle commença à s’approcher. La femme aux cheveux blancs, aux yeux bleu gris, était vêtue comme le jour de son départ, d’une robe à carreaux dans tous les tons du gris.

La petite fille s’approcha d’elle les bras ouverts et la vieille dame fit de même. Chacune demanda à l‘autre comment elle s’appelait. Tamara et Candelaria s’embrassèrent. « Sais-tu qui je suis? Je suis ton arrière, arrière, arrière-grand-mère. Viens, ma petite, dans mes bras. »

La grande famille s’était arrêtée, à peine si elle pouvait retenir son souffle en regardant la scène. Candelaria se retourna et leur cria de venir vite : «  c’est grand-mère ! ». La famille commença à avancer vers elles tandis que la vieille dame leur faisait des appels de la main. Simon était en tête. Dès qu’il se fut approché de la vieille dame, elle lui dit : « Simon, mon fils vient ! ». Ils avaient changé, mais leurs yeux étaient restés les mêmes. L’émotion de leur rencontre faisait trembler la terre, les arbres s’étaient mis à agiter leurs feuillages en guise d’applaudissements. La vieille dame les interpella un à un : Tomas, le dernier né, Juan vient m’embrasser, Marie, Silvia, Gigi, Johnny, Aleka, Emilia, Anita, Edgar, Luisa, Véné, Béata, Camille, Aaron, Bilha, Ephraïm, Ami, Délila, Aviel, Hadassa, Baroukh, Iris, Benaya, ……..

Juan Carlos Der Dadjadian